Soorten peilboten
Geleidelijke motorisering
22 CONSENT NR. 35 VOORJAAR 2019
De Zeeuwse schouw is hier even niet in gebruik om te peilen,
want dan is het roer eraf vanwege de afstandslijn. Bovendien is
er dan ook geen dame in Axelse dracht aan boord!
Coll. Adrie de Kraker.
Een nieuwe peilsloep, gebouwd op de
Zeehondenwerfte Vlissingen, 1947?
Coll. Visser SHSM.
De Hollandse Boot, zo genoemd naar Zuid Holland waar het
oorspronkelijke type vandaan kwam, werd het meest gebruikt
toen men op grote schaal begon met peilen. Het is een plat
bodem, dat wil zeggen, geen kielbalk maar een plat vlak. Voor
en achter buigt het vlak helemaal omhoog en vormen dan zo
de stevens. Men noemt die de voor- en achter heve's. Goed
te manoeuvreren, sterk en met genoeg massa, zeker voor het
kleinere werk.
Toen men preventief en systematisch ging peilen kwam
het ankeraak-type in zwang. Lokaal werd zij soms 'schie-
schouw' genoemd. Het type heeft dezelfde kenmerken als
de Hollandse Boot maar is nu aangepast voor het grotere
werk: langere peilraaien, diepere wateren, meer deining, meer
roeiposities.
Ankeraken zijn ontwikkeld om ankers van baggermolens
te verplaatsen. Daarbij ligt het zware anker met tros bij de
achtersteven. De roeiposities zijn dan naar voren verplaatst
om de boot in evenwicht te houden. Peilboten hadden een
vergelijkbaar groot gewicht achterin. Het systematische peilen
vroeg om gebruik van de haspel met afstandslijn, een zwaar
ding op het achterschip. Soms zat er meer dan duizend meter
staaldraad op de haspel met een maximum dikte van 2,0 mm.
De draad zelf verhinderde het gebruik van een roer. Vandaar
dat de inrichting van de ankeraken overgenomen werd: de
roeiposities voorin als tegenwicht van de last op het achter
dek. Het is een vergroting van de Hollandse Boot, nu gemid
deld 7,20 m., waarbij een spiegel is toegepast in plaats van de
achterheve.
Dit type is wel het meest in gebruik geweest.
Of de Zeeuwse schouw veel als peilboot gebruikt is geweest
weten we niet, we vonden slechts dit plaatje.
Na het begin van de twintigste eeuw kwam er enige veran
dering: vletten en sloepen wonnen terrein. Sloepen vooral op
Walcheren, vletten op Schouwen, Tholen en Noord Beveland.
PeilvletStavenisse in februari 1953, Na levens
reddende bezigheden drooggevallen met laag
water in de Voorstraat van Stavenisse.
Coll. Giljam.
CONSENT NR. 35 VOORJAAR 2019 23
-tg] TELLES
^~S\ INDICATOR
TELROL
OMTR WOOmm
ÜRUKROL /Z
"STAALDRAAD JE
VOORAAN!'
SPANROL AANDRUKKEN
SPANROL LOS
WATERSCHAP SC UWEN
PEiLVLET „ECHO
REM VAST
SCHAAL I tO
Deze boten met een kielbalk in plaats van een vlak (een
geheel platte onderkant) bewogen zich minder schokkerig op
ruwer water en buisden minder.
Voor peilboten met een kielbalk moest de helling bij het
botenhuis voorzien worden van een hellingwagen
Van de nu nog varende peilboten is er één een vlet (de Leen-
dert Abraham Polder, Museumhaven Zierikzeej en één een
ankeraak-achtige (de Luctor et Emergo, Stichting Behoud
HoogaarsJ.
In de loop van de jaren dertig werden de bestaande peilboten
steeds meer voorzien van een motor. Dat dit proces niet snel
verliep had te maken met ingrijpende aanpassingen aan de
boot en de helling, maar ook met veranderingen in de beno
digde vaardigheden.
Zo moest er bescherming onder de boot voor de schroef
komen, een zogenaamde scheg.
Ook een roerblad achter de schroef was nodig. Minder roei
ers, wel een motor, nog wel de haspels, betekende dat er
een andere gewichtsverdeling bedacht en toegepast moest
worden. De haspel voor de distantielijn verplaatsen naar
achteren betekent: moeilijker manoeuvreren. Niemand kan
aan de helmstok zitten vanwege de afstandslijn, dus moet er
een stuurwiel in de zij komen.
De haspel voorin en de lijn over een stut middenin de boot
had ook zijn problemen.
Stel dat een golf, bijvoorbeeld van een passerend schip, de
boeg opzij zet en de boot plotseling niet meer in de raailijn
vaart, dan dreigt de afstandslijn een kracht te worden
die, met de stut als hefboom, de boot omtrekt.
Nieuwste van het nieuwste in 1950: de nieuwe houten
peilvlet 'Echo'van de Polder Schouwen, aangedreven
door 2 cyl. Diesel 'Fowler'15 pk, bij 1200 omwentelin
gen per minuut.
De bediening van voor- en achteruitvaren is ge
koppeld aan vieren/inhalen van de afstandslijn. De
schipper doet zo beide zaken te gel ijker tijd. Diepte
meting gebeurt door middel van een echolood. De
personeelsbezetting is met drie man verminderd. Coll.
Zeeuws Archief.
Gemotoriseerde peilboot, Walcheren Zuid. Zie motorkast en
stuurwiel aan de zijkant. De stut is hier nog niet opgezet
(zie volgende foto). Beeldbank Ritthem.
