Dg vroegere werf
Moed en Trouw
een maquette.
Franke Lok
Evolutie
De maquette
Modellen
Info
Boekje
34 CONSENT NR. 35 VOORJAAR 2019
In 1830 kregen vissers en vrachtvaarders van Graauw,
Zeeuws-Vlaanderen, wegens een steeds verzandende haven
toestemming naar Paal te verhuizen. Daar was een diepere
geul met een walkant waaraan gemeerd, geladen en gelost
kon worden. Een simpele bedoening toen, nog steeds slibrijk,
een paar palen - en nog geen kade - vormden de enige
aanlegmogelijkheid tegen een wat hoger gelegen oever. Een
kade werd er pas in 1865 gebouwd.
Een eeuw eerder trokken leden van de familie Verhaas van
Oost-Vlaanderen naar Zeeuws-Vlaanderen. Ene Francises
Verhaas deed in 1799 in de gemeente Hontenisse aangifte
van de geboorte van zijn zoon Jan Francies. De familienaam
werd ingeschreven als Veras, bij volgende geslachten werd
dat genoteerd als Verras. Jan Francies overleed in 1842, 43
jaar oud en scheepstimmerman van beroep. Dat was bij de
scheepswerf van De Klerk, toen nog in Stoppeldijkveer (een
buurtschap in de gemeenten Terneuzen en Hulst).
Zoon Pieter Veras (1823 - 1909), was ook ooit werkzaam bij
die werf maar startte in 1865 zijn eigen bedrijf in Paal. In 1867
werd bij de notaris de officiële akte getekend en werd er op
een nieuw verworven terrein aan de kreek begonnen met de
bouw van een loods en hellingen, de werf Moed en Trouw.
Er kwam ook een woonhuis bij, deels uitgebaat als herberg,
genaamd "In het zicht der Schelde".
Voor zover kan worden nagegaan was er in het begin maar
weinig nieuwbouw: er was natuurlijk de concurrerende werf
van De Klerk waar men gewend was om heen te gaan. Het
moet eerder een werf zijn geweest voor reparaties voor
de schepen uit Paal en uit het dubbeldorp Kieldrecht (B)/
De Kauter - het Nederlandse gedeelte van Kieldrecht - later
omgedoopt tot Nieuw-Namen.
Vier generaties bleef de werf bestaan. Na Pieter kwam Johan
nes, dan Petrus en uiteindelijk de broers
Julien, Remy en Phielbert, alle drie werkzaam op de werf.
Begin jaren zeventig werden de terreinen van de werf ontei
gend: in het kader van de Deltawerken moest de dijk er
verhoogd worden. Een noodzakelijke sluiting dus.
Remy verhuisde naar Walsoorden waar hij o.a. prachtig zelf
ontworpen hoogaarsjachten bouwde samen met zijn zoon
Michiel. Adrie Verras, zoon van Julien, nam samen met een
compagnon de werf Reimerswaal te Hansweert over. Ook die
werf moest er wegens een dijkverhoging deels verdwijnen
maar kon worden verder gezet aan de andere kant van de
sluis, aan het Kanaal door Zuid-Beveland. Later kwam er nog
een uitbreiding in Vlissingen.
Eind jaren 1800 kwamen er meer en meer opdrachten voor
nieuwbouw. Vooral van vissers uit Breskens. Eigenaardig: van
helemaal de andere kant van Zeeuws-Vlaanderen. En het
betrof allemaal de bouw van hoogaarsen, ook gebruikt voor
visvangst op zee. Later kwamen er ook opdrachten van vissers
uit Oost-Vlaanderen (B) en oost Zeeuws-Vlaanderen. Vooral
vissers van de linkeroever van de Schelde waren de voornaam
ste opdrachtgevers. Die bestelden grotendeels hengsten,
bestemd voor visvangst op de Schelde en in de zijkreken die
er toen nog waren. Voorbij de Braakman, die Zeeuws-Vlaan
deren als het ware in tweeën deelde, werden geen hengsten
gebruikt.
Al die schepen werden door de Verrassen gebouwd in die
loods uit 1867.
In de loop van de tijd werden er grotere schepen gebouwd,
andere types zoals kotters, en er was een tijd dat die zeilende
schepen ook gemotoriseerd werden.
De nieuwbouwschepen waren van hout; pas in 1947 werd "in
het ijzer" gegaan: het bouwen van stalen schepen.
De loods werd tijdens de februaristorm van 1953 dusdanig
beschadigd (er beukten een aantal schepen tegenaan) dat ze
moest worden afgebroken.
Over die loods was indertijd goed nagedacht: een gelijkvloers
waar schepen in- of uit het water konden via de hellingen. Een
verdieping waar ook kleinere scheepjes werden gebouwd. En
een zolderverdieping voor opslag. Zoals bijvoorbeeld riet dat
gestookt kon worden om planken te krommen.
De maquette is identiek nagebouwd. Alle spanten, balken en
planken staan op de juiste plaats. Maar er is meer: ook gereed
schappen, zaagstelling, hellingen, de spuisluis (om het slib
weg te spoelen), de kraan om het hout te lossen.En natuur
lijk staan er ook schepen op de helling.
Phielbert Verras, vierde generatie na de oprichting van de
werf, begon na zijn pensionering, zoals velen van zijn fami
lieleden, met het bouwen van scheepsmodellen die ooit op
Moed en Trouw gebouwd zijn. Maar zo'n twaalf jaar geleden
begon hij ook die oude loods na te bouwen. Reden voor mij
om hem eens af en toe te bezoeken en de vorderingen te
bekijken. En zo kwamen de gesprekken los over hoe het er
vroeger aan toe ging. Vaak was het overlevering van hetgeen
hij van zijn vader en grootvader gehoord had. Je was er altijd
welkom: echtgenote Eugenie had voor de koffie gezorgd en
er was de zelfgebakken cake van Phielbert.
Samen met die verhalen en artikels uit publicaties (o.a. uit dit
tijdschrift) en opzoekingswerk van particulieren lukte het toch
ook om terug te keren naar die jaren van vroeger. Zo was er
ooit, van 1899 tot 1905, een tweede werf Verras te Paal (waar
in 1902 de nog steeds varende hengst D'n Bruinen gebouwd
werd), iets wat Phielbert onbekend was.
De werf is er niet meer. Maar "In het zicht der Schelde" is er
nog en je kan er nog steeds voor een maaltijd terecht. Echter:
voor het zicht op de Schelde met je nu wel die hoge deltadijk
over.
De laatste jaren werd Phielbert voor de afwerking bijgestaan
door de Vlaming Nick Moerman, een modelbouwer uit
Oost-Vlaanderen.
Het is de bedoeling dat de maquette (zo'n 2x2 meter!) vanaf
komende zomer zal worden tentoongesteld in het Bezoe
kerscentrum Saeftinghe te Emmadorp, op zo'n 4 km van Paal.
Momenteel wordt er nog gezocht naar financiële middelen
om een degelijke beschermkast (tegen "grijpgrage handjes")
te voorzien.
Bezoekerscentrum Saeftinghe te Emmadorp:
tel:+31 114 633 110
bcsaeftinghe@hetzeeuwselandschap.nl
de geschiedenis van de werf in Paal, doorspekt met
diverse anekdotes, wordt beschreven in een boekje
(verschijnt zomer 2019) en zal o.a. te koop worden
aangeboden in het bezoekerscentrum).
