verhalen van ooggetuigen, dankzij deze
'gesproken geschiedenis' werd het histori
sche beeld van Zeeland in de eerste helft
van deze eeuw completer. Die pretentie
heb ik. En dat is wat je met gesproken
geschiedenis kunt bereiken: het beeld
completer maken door naast alle officiële
feiten ook te laten voelen hoe het was om
in een bepaalde periode te leven.
Datzelfde geldt vanzelfsprekend voor de
beeldvorming over de Tweede Wereldoor
log, waarover ik het hier en nu behoor te
hebben.We zijn er wat betreft die beeld
vorming mijns inziens niet met het uitslui
tend reproduceren, op een rij zetten en
analyseren van feiten en gebeurtenissen
uit die roerige tijd.
Het is van groot belang voor het zo dicht
mogelijk benaderen van de 'historische
waarheid', dat er gebruik wordt gemaakt
van alles wat er m die oorlogsjaren op
schrift is gesteld, zowel door de bezetter
en zijn handlangers, als door de illegali
teit. Maar, wat is 'historische waarheid'
zonder de mensen die de oorlog zelf
hebben meegemaakt (in vaak sterk ver
schillende omstandigheden)? Wat is die
waarheid zonder het verhaal van de men
sen, die dagelijks voélden wat de oorlog
in hün leven betekende; mensen die er
voeren hoe schandelijk (of misschien wel
aardig) de bezetter zich gedroeg in zijn/-
haar woonplaats; mensen die hebben
ervaren wat de distributiemaatregelen echt
voor gevolgen hadden; mensen die - als
politieman of ambtenaar - moesten kiezen
tussen aanblijven of verdwijnen en nog de
gevoelens van aarzeling en angst onder
woorden kunnen brengen (omdat ze dat
voor zichzelf intussen al zo vaak hebben
gedaan); mensen die thuis een Duitse sol
daat ingekwartierd hadden die heel aardig
was en daar heel tegenstrijdige gevoelens
bij hadden; mensen die zich heten ompra
ten om bij de NSB te gaan....al die verha
len van vlees en bloed, al die menselijke
documenten kunnen niet gemist worden
als je die oorlog echt in beeld wilt bren
gen.
Welnu, de 'oral history' kan op dat ter
rein van groot nut zijn, nee ze is op dit
terrein al van groot nut gebleken.
Voor ik nu inga op de voorbeelden,
waarbij de gesproken geschiedenis als
aanvulling op de geschreven geschiedenis
diende (of zelfs als correctie erop), wil ik
het achtereenvolgens hebben over de
verschillende vormen, waarin de 'gespro
ken geschiedenis' wordt bedreven
(waarbij ik ook stil sta bij de manier
waarop ik er bij de vpro-radio nu al 6
jaar mee doende ben) vervolgens over de
betrouwbaarheid of de onbetrouwbaarheid
van de methode en tenslotte over de
Zeeuwse geschiedschrijving in het licht
van de gesproken geschiedenis.
Maar eerst nog even dit: er zijn tijdens
de oorlog nogal wat egodocumenten ge
produceerd, die zich laten lezen als 'ge
sproken geschiedenis', maar het voordeel
hebben dat ze op-het-moment-zelf zijn
opgetekend (of kort erna). Ik hoef maar
te wijzen op de dagboeken van Anne
Frank en Etty Hillesum. Het zijn prachti
ge voorbeelden van informatie over de
oorlog, die de lezer ook doen 'voelen'
hoe het was om toen een joods meisje te
zijn.
Helaas zijn er in die jaren maar weinig
van die indringende teksten op papier
gezet door leden van andere bevolkings
groepen. Ik ken althans geen voorbeelden
van egodocumenten die ons even beel
dend vertellen hoe het toen was om
bijvoorbeeld treinmachinist, of binnen
schipper, of boer of politieman te zijn.
Maar dat betekent niet dat er uit al dat
soort milieus en beroepsgroepen geen
mensen zijn, die indringende herinnnerin-
gen hebben. Herinneringen, die - omdat
het zo'n emotionele tijd was - diep staan
ingegrift in het menselijk brein. Alleen...-
die mensen hebben het nooit opgeschre
ven. Omdat ze dat talent niet hadden of
omdat ze er geen tijd voor hadden of om
honderd andere redenen.
Maar in die gevallen, waarin dus de
ooggetuigen nog leven en zich scherp
herinneren wat ze allemaal meemaakten
en zagen in die oorlog, kan de methode
van het interview (dus de gesproken ge
schiedenis) alsnog zijn grote nut hebben.
Ik gebruikte het woord 'interview" al en
daarmee zijn we bij de vorm gekomen.
Dat interviewen gebeurt voor elke consu
ment zichtbaar of hoorbaar op de te
levisie en op de radio. Dat zijn eigenlijk
ook de beste media voor deze methode,
want zo kun je de stem van de ooggetui
ge laten horen (met al z'n intonaties van
24
