genoten en de nadruk op de mogelijkheden die Amerika bood, niet alleen in materië
le zin, maar ook als invulling van het gebod om de aarde te vullen met mensen en het
evangelie te verspreiden, deden de balans doorslaan ten gunste van emigratie. Toen
Van de Luijster zijn voornemen om te vertrekken publiekelijk verspreidde, sloeg de
emigratiekoorts ook in Zeeland om zich heen. De beweging was niet meer te stoppen.
Het eerste kenmerk van de emigratie uit Zeeland was dat het besluit tot emigratie
zorgvuldig tot stand was gekomen, en dit werd ook duidelijk in de aanpak van het
vertrek.
Gebruik van eerdere initiatieven
De Zeeuwen gebruikten dezelfde manier om de landverhuizing vorm te geven met
een vereniging als Van Raalte en Scholte. Voor ons is dat een keuze die voor de hand
liggend schijnt, maar in het midden van de negentiende eeuw was het lidmaatschap
van een vereniging ongebruikelijk voor de gewone man. Dat was iets voor de elite,
die zich bijvoorbeeld aansloot bij een departement van de Maatschappij tot het Nut
van het Algemeen.' Voor de landverhuizers was dit de eerste en enige vereniging
waartoe ze behoorden. Wellicht was dit een eerste begin van amerikanisering, waar
vrijwillige aansluiting bij allerlei soorten verenigingen al heel gewoon was.
Ook volgden de Zeeuwen de bestemming van Van Raalte en Scholte. Die hadden
andere streken overwogen, maar uiteindelijk voor de Verenigde Staten gekozen
omdat dit land relatief dichtbij was, vergelijkbare agrarische omstandigheden bood,
mogelijkheden te over had voor mensen van klein vermogen en vrijheid van gods
dienst garandeerde. Overheidshulp lag niet in het verschiet en daarom werd een par
ticuliere organisatie opgericht. De eerste landverhuizersvereniging was een creatie
van Brummelkamp en Van Raalte in 1846. die diverse concepten maakten tot ze een
definitieve vorm hadden gevonden: de vereniging verwierf fondsen om geld te lenen
aan landverhuizers voor de overtocht, landaankoop en investeringen. Het christelijk
karakter was eenvoudig verwoord in een artikel waarin het ideaal van een christelij
ke kolonie werd aangekondigd door middel van een meerderheid van christenen.
Voorzieningen werden getroffen voor gemeenschapsgrond, contacten met
Amerikaanse partners aangeknoopt en drie verkenners vooruitgestuurd. De predikan
ten droegen financieel bij en publiceerden de veelbelovende verslagen van de eerste
bevindingen en de plannen voor de te stichten gemeenschap. In de herfst van 1846
vertrok Van Raalte met een gezelschap van 53 personen uit Overijssel en Gelderland
naar West-Michigan, kort daarop gevolgd door honderden meer.4
Spoedig daarna, op kerstavond 1846, stichtte Scholte de Nederlandsche
Vereeniging ter Verhuizing naar de Vereenigde Staaten van Noord-Amerika. Hij
recruteerde deelnemers uit de provincies Zuid-Holland en Utrecht. Zijn enige verwij
zing naar een christelijke identiteit was uitsluiting van rooms-katholieken en de belof
te dat ter plekke door de mensen zelf de godsdienstige kaart zou worden ingevuld.
Scholte schoot de passagekosten voor de armsten voor en vertrok per stoomboot in
april 1847, gevolgd door 800 mensen die zich bij hem vestigden in Iowa.
Het is niet zo verwonderlijk dat de drijvende krachten voor de georganiseerde
emigratie uit de kring van de Afscheiding kwamen. Afgescheidenen hadden zich zelf
standig getoond door buiten de Hervormde Kerk een kerkelijk bestaan op te bouwen.
De herinnering aan de vervolgingen lag nog steeds vers in het geheugen, dus hadden
ze geen positieve verwachtingen van enige steun van de overheid, ook al probeerden
VAN ZEELAND NAAR ZEELAND
33
