Noten
1M.J. Wintle, Zeeland and the churches. Religion and society in the province of Zeeland Netherlandsin the
nineteenth century (Middelburg 1988) 41-51; Rapport naar aanleiding van een ingesteld onderzoek omtrent
den zedelijken en materiëlen toestand der arbeidende en dienstbare bevolking ten platten lande, uitgebragt
op de Algemeene Vergadering der Zeeuwsche Maatschappij van Landbouw te Tholen den 7den junij 1849
(Middelburg 1849) 5, 12, 22 en 'Het Nederlandse platteland rond 1850', in: J.L. van Zanden (red.), 'Den
zedelijken en materiëlen toestand der arbeidende bevolking ten platten lande'. Een reeks rapporten uit 1851
(Groningen 1991) 3-43.
2. C. van der Meulen, Opwekking tot het houden van eenen algemeenen dank-, vast en bededag op woensdag,
den 25sten februarij 1846.
3. W.W. Mijnhardt en A.J. Wichers (red.), Om het algemeen volksgeluk. Twee eeuwen particulier initiatief,
1784-1984 (Edam 1984).
4. Zie voor een uitgebreide beschrijving van deze emigratie het standaardwerk van P.R.D. Stokvis, De
Nederlandse trek naar Amerika 1846-1847 (Leiden 1977).
5. Reglement der Zeeuwsche Vereeniging ter Verhuizing naar de Vereenigde Staaten van Noord-Amerika (Goes
1847); H.S. Lucas, 'De artikelen van Scholte's Vereeniging ter Verhuizing naar de Vereenigde Staten',
Nederlands archief voor kerkgeschiedenis 38 (1952) 179-187; 'Grondslagen der Vereeniging van Christenen
voor de Hollandsche Volksverhuizing naar de Vereenigde Staten in N. Amerika', in: A. Brummelkamp,
Levensbeschrijving van wijlen prof. A. Brummelkamp (Kampen 1910) 205-209 [manuscript in Calvin
College Archives, Grand Rapids, Michigan, Van Raalte Papers, box 1, folder 8].
6. Ook de Friezen vertrokken als kerkelijke gemeente met ds. Marten Ypma, maar ze organiseerden geen
vereniging. Zie J. Ypma, Ds. Marten Annes Ypma 1810-1863. Van Minnertsga (Friesland) naar Vriesland
Michigan(Fries Dagblad z.d.).
7. De opbrengst van zijn boerderij wordt nogal eens overdreven. Uit de akten van de Goese notaris Andries
Smallegange over 1847 blijkt dat Van de Luijster 30.559,20 voor de verkoop van zijn hofstede ontving,
plus 600 voor de mestput en 4.409,80 voor de vruchten, dus totaal 35.569.00, nauwelijks meer dan de
34.582 die hij er in 1817 voor betaald had. Tevens ontving hij 5.117,75 voor de verkoop van de veesta
pel en roerende goederen (Gemeentearchief Goes, Notariële Archieven 1842-1895, inv.nr. 1170, repert.nrs
3159 en 3168; Rijksarchief in Zeeland, archief Arrondissementsrechtbank Goes, inv.nr. 390). Een aardige
schets over het leven van Van de Luijster is te vinden in: H. Beets, Life and times of Jannes van de Luyster,
founder of Zeeland, Michigan (Zeeland, Michigan 1949).
8. Over het leven van Van der Meulen is nog steeds informatief en lezenswaard Ter nagedachtenis van Rev.
Cornelius van der Meulen (Grand Rapids, Michigan 1876), waar ook F. Staal al zijn informatie voor zijn
levensbeschrijving van Van der Meulen uit heeft geput: De apostel van Zeeland. Uit de dagen der afschei
ding (Bruinisse [1934]). Gemeentearchief Goes, archief Particuliere Synode van de Gereformeerde Kerken
in Nederland, inv.nr. 3, notulen Provinciale Vergadering 6 januari 1847.
9. Nagedachtenis, 50-61, 167-168. Nieuwe Rotterdamsche Courant, 4 mei 1847.
10. The Joint Archives of Holland (JAH), Holland, Michigan, Dagboek Jannes van de Luijster, boek 4, 42-43.
11. JAH, Jannes van de Luijster Collectie, doos 1, memorie van debbetten.
12. Zeeland Historical Society (ZHS), kerkenraadsnotulen Reformed Church Zeeland, 9 juni 1851. H.S. Lucas
(ed.), Dutch immigrant memoirs and related writings (rev. ed., Grand Rapids 1997) 1:154.
13. Dutch immigrant memoirs, 1:152-153. ZHS, kerkenraadsnotulen Zeeland, 17 december 1850, mei 1851
en 5 december 1855. Classis Holland minutes 1848-1858 (Grand Rapids 1950) 48.
14. Classis Holland minutes, 3 april 1856. Het kerkverband had weinig plezier van Van den Bosch omdat die
zich binnen een jaar afscheidde in wat later de Christian Reformed Church zou gaan heten.
15. 'Engbertus van der Veen's life reminiscences', Dutch Immigrant Memoirs, 1:512; Holland Museum
Collection, Holland, Michigan, anonieme tekening getiteld 'Election of 1851' (zie omslag). JAH, Dagboek
Van de Luijster, boek 4. JAH, Zeeland Collectie, Charter of Zeeland, Michigan. Introduced by Mr. Van
Raalte, printed no 237.
16. J.M. Jacobson, E.J. Bruins en L.J. Wagenaar, Albertus C. van Raalte. Dutch leader and American patriot
(Holland 1996) 80.
17. D. Versteeg, De Pelgrim-Vaders van het westen (Grand Rapids 1886) 52.
18. Herrick Public Libarary, Holland, Michigan, Keppel-Moerdyke Collection, H.G. Keppel, 'Grandfather
remembers these' (typescript 1989) 1-19. JAH, kerkenraadsnotulen Zeeland, 12 juli 1849, 7 november 1851,
22 april 1852, 24 januari 1855, 22 augustus 1855, 19 oktober 1855.
19. De Hollander, 1 februari 1851.
VAN ZEELAND NAAR ZEELAND
45
