plaats voor de industrie. In de zeehavens
van Vlissingen-Oost en in de Kanaalzone van
Zeeuws-Vlaanderen hebben zich industriële
complexen ontwikkeld, die onderling en extern -
via pijpleidingen - sterke relaties onderhouden.
De deglomererende krachten vanuit de Rijnmond
en de structurele verkeersverbeteringen blijven
daaraan een substantiële bijdrage leveren. Een
studie van Verburg uit 1969 toonde aan dat met
name de aanleg van Vlissingen-Oost, in het kader
van de Deltawerken, een economisch voordelige
investering was.18 Hoewel de Zeeuws-Vlaamse
Kanaalzone profiteerde van de grotendeels door
België betaalde verbreding en verdieping van het
Kanaal van Gent naar Terneuzen, ontbrak in die
agglomeratie het volgende: een olieraffinaderij,
een uitgebreid pijpleidingenstelsel, een energie
cluster, de aanwezigheid van een overslagacco-
modatie en een instituut ter bevordering van
de kennisintensiteit. Een fundamentele aanzet
tot versterking van deze infrastructuur was
de vestiging van Dow in Terneuzen. In samen
werking met de olieraffinaderij Total in
Vlissingen-Oost werd een kraakinstallatie
ingericht, die Dow voorzag van het voor zijn
productieproces benodigde nafta. Het gevolg
van de vestiging van Dow was de aanleg van
een netwerk van pijpleidingen naar Vlissingen,
het Botlekgebied (propyleen) en Antwerpen
(ethyleen en propyleen). Deze systemen maakten
bovendien een koppeling aan het Europese
netwerk van leidingen mogelijk. De kernenergie
centrale in Borsele vormde een verdere verster
king van het industriële complex. Op het gebied
van het onderwijs levert de Hogeschool Zeeland
in Vlissingen inmiddels een bijdrage aan de
ontwikkeling van de kennisintensiteit.
De groei van de industriële sector komt duidelijk tot
uitdrukking in de cijfers die betrekking hebben
op de ontwikkeling van het bruto regionaal pro
duct in de periode 1965-1988.
Index bruto regionaal product in Zeeland (1965 100)
1965 1977 1988
Landbouw Zeeland
100
230
213
Landbouw Nederland
100
231
363
Nijverheid Zeeland
100
358
872
Zeeland totaal
100
444
847
Nederland totaal
100
408
678
Uit deze cijfers blijkt dat de Zeeuwse landbouw
aanvankelijk gelijke tred hield met de nationale
trend. Sinds 1977 lopen de kengetallen sterk
uiteen. In Zeeland trad zelfs een daling van de
index op. Met name in de intensieve tuinbouw
en de veehouderij werden op nationaal niveau
grote vorderingen geboekt. De jaren tachtig
waren voor de Zeeuwse akkerbouw niet gunstig.
De tabel geeft aan hoe sterk de industrie zich
ontwikkeld heeft. De overige bijdrage aan het
totale bruto regionaal product wordt in steeds
toenemende mate geleverd door de recreatieve
sector. Voor een deel is die groeiende bijdrage
te danken aan de betere bereikbaarheid van
Zeeland, met name voor de Duitse toeristen,
voor een ander deel aan de spectaculaire groei
van de watersport, wat voor Zeeland een nieuw
verschijnsel is. De afsluiting van de zeegaten
in het kader van de Deltawerken heeft de water
sport goede mogelijkheden geboden.'9
Besluit
Sinds de uitvoering van het Deltaplan zichtbaar
gestalte heeft gekregen, wordt de ontwikkeling
van de Zeeuwse economie planmatig aangepakt.
Ook de invulling van de Zeeuwse ruimte vindt
sindsdien weloverwogen plaats. Bij dit proces
hebben uiteraard de opeenvolgende nota's
ruimtelijke ordening een belangrijke rol gespeeld.
De stimulering van de industrievestiging in de
Kanaalzone van Zeeuws-Vlaanderen en de
ontwikkeling van de havenfaciliteiten in
Vlissingen-Oost zijn daarvan de evidente voor
beelden. Door de effectieve benutting van de
economische aspecten van het Deltaplan hebben
de 'Deltaboys' een ongekende groei van de regio
weten te bewerkstelligen. Alle in het verleden
geformuleerde doelstellingen zijn in vervulling
gegaan. Tot voor kort bleef alleen de Wester-
schelde Containerterminal (wct) nog een vrome
wens, maar die lijkt nu ook in vervulling te gaan
nu de gemeente Reimerswaal, het havenschap
Zeeland Seaports en de provincie Zeeland elkaar
gevonden hebben. Heeft deze 'success-story'
dan geen keerzijde? Met recht kan immers de
vraag gesteld worden of door de recente
ontwikkelingen - die vooral tot uitdrukking
komen in de stimulering van de industrie- en
transportsector - 'het groen en blauw' in de
provincie niet al te zeer in de verdrukking komen.
Bovendien is de vraag gerechtvaardigd of de
stimulering van de economische ontwikkeling
zich niet te eenzijdig richt op het Westerschelde
30 De ontwikkeling van de Zeeuwse economie
